“เมล็ดไม้” เป็นช่วงชีวิตหนึ่งของต้นไม้ นอกจากบทบาทการขยายพันธุ์ การเก็บ การศึกษาเมล็ดพันธุ์ยังช่วยถอดรหัสไขความลับทำให้ได้รู้จักพืชชนิดนั้น ๆ ชัดเจนยิ่งขึ้น สืบเนื่องจาก นิทรรศการพฤกษศาสตร์ไทย(Thailand Botany Exhibition)นิทรรศการถาวรที่จัดแสดงภายในอาคารเรือนกระจก ณ อาคารหอพรรณไม้ โดยกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้ พาท่องโลกความรู้ การศึกษาพรรณพืชในประเทศไทย ย้อนประวัติการศึกษาพรรณไม้ของไทยนับแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา เหตุการณ์สำคัญของกรมอุทยานฯและกรมป่าไม้ บุคคลสำคัญที่วางรากฐานและมีบทบาทต่อวงการพฤกษศาสตร์ไทย ตลอดจนความร่วมมือของนักพฤกษศาสตร์ไทยและต่างชาติในอดีตจนถึงปัจจุบัน

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

นิทรรศการฯจัดแสดงงานของหอพรรณไม้ ทั้งความสำคัญของงานพฤกษศาสตร์ต่อการพัฒนาประเทศ กระบวนการทำงานของนักพฤกษศาสตร์ จัดแสดงพืชสมุนไพรไทย และผลิตภัณฑ์จากพืช รวมถึง เมล็ดไม้จากป่าและพืชกลุ่มต่างๆ ทั่วประเทศ และจากนิทรรศการฯยังเชื่อมต่อเดินไปชมนานาพรรณไม้หายาก พรรณไม้ที่มีชื่อเป็นเกียรติประวัติของชาติหรือบุคคลสำคัญในอาคารเรือนกระจกได้อีกด้วย

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

“เมล็ดไม้”หนึ่งในตู้จัดแสดงที่รวบรวมนำตัวอย่างเมล็ดไม้จากป่าและพืชกลุ่มต่าง ๆ ทั่วประเทศนำมาให้ชม ด้วยความหลากหลาย ทั้งในด้านสีสัน รูปทรงที่สวยงามและแปลกตา นำเรื่องน่ารู้เมล็ดไม้ ชวนสำรวจ ค้นความสำคัญเมล็ดไม้ โดยเฉพาะในงานพฤกษศาสตร์ ทั้งนี้นำข้อมูลความรู้จาก มานพ ผู้พัฒน์ นักวิชาการป่าไม้ชำนาญการพิเศษ กลุ่มงานพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช โดยบอกเล่าให้ความรู้ในประเด็นนี้ว่า สำหรับนักพฤกษศาสตร์การศึกษาพันธุ์ไม้หน้าที่หลักคือ การจำแนก ต้องรู้จักต้นไม้ รู้จักชื่อ และการจะรู้จักชื่อนั้นต้องเห็นต้นไม้ ลักษณะสัณฐานใบ ดอก ผล ฯลฯ เป็นอย่างไร จึงจะจำแนก ระบุชื่อของต้นไม้เหล่านั้นได้ ดังนั้นจึงต้องมีตัวอย่างส่วนต่าง ๆ ให้ครบ เห็นใบเก็บทั้งใบ ดอกและผล ฯลฯ ต้องเก็บส่วนต่าง ๆ ของพืชมาให้ครบถ้วน

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

“ สิ่งมีชีวิตต้องมีการเจริญเติบโตและสืบเผ่าพันธุ์ สำหรับเมล็ดไม้ก็เป็นช่วงหนึ่งของชีวิตต้นไม้ ที่จะต้องออกลูกออกหลาน กระจายพันธุ์ แพร่พันธุ์ออกไป การเก็บ การศึกษาเมล็ดพันธุ์ไม้จึงเหมือนการถอดรหัส ไขความลับเพื่อนำไปสู่การทำความรู้จัก ความเข้าใจที่ชัดเจนยิ่งขึ้น

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

ในมุมมองของนักวิทยาศาสตร์ด้านพฤกษศาสตร์ การเก็บเมล็ดไม้ไว้ก็เพื่อการจำแนก เพื่อรู้จักชนิดให้ชัดเจน อีกทั้งการเก็บไว้เพื่อเป็นข้อมูลอ้างอิง เช่น เรามีต้นไม้ชนิดนี้อยู่ หน้าตาของต้นไม้ชนิดนี้ ทุกส่วนของมันเป็นยังไง อาทิ ใบ ดอก ผลเป็นอย่างนี้ ฯลฯ ครั้งต่อไปเมื่อเจอเมล็ดไม้ร่วงอยู่ในป่า หรือในที่ใดก็ตาม ก็จะตอบได้ว่าอันนี้คือเมล็ดของพืชชนิดนี้มีการกระจายพันธุ์ มีช่วงเวลาการสืบพันธุ์ หรือมีระบบทางชีววิทยาเป็นอย่างไร ฯลฯ จะทำให้เราเข้าใจได้อย่างละเอียด เข้าใจเยอะขึ้นในทุกมุมมอง”

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

นักวิชาการป่าไม้ชำนาญการพิเศษ คุณมานพอธิบายเพิ่มอีกว่า ความสำคัญของการเก็บเมล็ดไม้ การเก็บ การศึกษาเมล็ดไม้อีกด้านหนึ่งก็เพื่อ สื่อสารและถ่ายทอดความรู้ อย่างเช่น ถ้าชาวบ้านเก็บเมล็ดไม้มาถาม หรืออยากปลูก อยากรู้จักชื่อ ฯลฯ นักพฤกษศาสตร์ก็จะมีข้อมูล มีคำตอบ เป็นการให้บริการความรู้จากการที่เก็บกลับมาศึกษา

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

สำหรับหอพรรณไม้จัดเก็บรวบรวมเมล็ดไม้ในแต่ละพื้นถิ่น พื้นที่ในประเทศไทย โดยมีความหลากหลายของเมล็ดไม้อยู่มาก ส่วนที่นำมาจัดแสดงเป็นส่วนหนึ่งของเมล็ดไม้ป่า บอกเล่าภารกิจหน้าที่ การทำงานของนักพฤกษศาสตร์ โดยส่วนที่คัดเลือกมานำมาเป็นตัวแทน บางชนิดหากเข้าป่าสามารถพบเห็นได้บ่อย คุ้นตา และก็มีที่ไม่เคยเห็นมาก่อน จัดแสดงเมล็ด หรือผลที่มีความน่าสนใจ

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

“อย่าง ไม้วงศ์ยาง ค่อนข้างโดดเด่น ทั้งในด้านขนาดผลและผลมีปีก ทำให้หลายคนสะดุดตา ขึ้นได้ทั้งในผืนป่า หรือในเมือง ขณะเดียวกันในประเทศไทยเองก็มีไม้วงศ์ยางที่หลากหลายมาก ดังนั้นเมื่อเก็บเป็นคอลเลกชัน นำหลายชนิดมารวมกันก็ทำให้เห็นความหลากหลายของรูปทรงของปีก สีสัน ฯลฯ เป็นคอลเลกชันที่สวยงาม และมีเสน่ห์

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

นอกจากนี้ยังมี พืชวงศ์ถั่ว เป็นพืชที่มีความหลากหลาย มีผล และเมล็ดหลากหลายรูปแบบ เช่น ฝัก อย่าง สะบ้า จะเห็นว่ามีขนาดที่ใหญ่มาก มีความยาวได้เป็นเมตร หรือกระทั่งฝักเล็ก ๆ รูปทรงก็แปลกตา ขณะที่ลวดลายก็ไม่เหมือนกัน ขณะที่เมล็ดที่อยู่ในฝักก็มีสีสันลวดลายไม่เหมือนกัน เมล็ดมีความแข็งและเก็บไว้ได้นาน อย่าง มะก่ำตาแดง เด็ก ๆ จะชอบเก็บมาเล่น นำมาทำเป็นลูกปัด หรือนำมาทำงานประดิษฐ์ โดยถ้าเรารู้จักพืชวงศ์ถั่วเยอะ ๆ แล้วเก็บคอลเลกชันไว้เยอะ ๆ ก็จะเห็นเลยว่าเม็ดถั่วมีความหลากหลายมาก

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

นอกจากนี้ยังมี พืชวงศ์ปอ ซึ่งก็มีความน่าสนใจหลายมิติเช่นกัน โดยส่วนหนึ่งนี้ล้วนเป็นตัวแทนให้เราได้ค้นความรู้ ถอดรหัสความลับของเมล็ดไม้ ถ้าได้มาชมจะทำให้เข้าใจพืช เห็นถึงวิวัฒนาการที่มีเอกลักษณ์ มีการปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมเพื่อการขยายเผ่าพันธุ์ ฯลฯ การเก็บ การศึกษาเมล็ดไม้ จึงเป็นเหมือนการไขปริศนาของพืช ทำให้เราได้เรียนรู้จักพืชได้ดียิ่งขึ้น

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

นอกจากส่วนแสดงเรื่องเมล็ดไม้ นิทรรศการครั้งนี้เป็นดั่งการย่อยข้อมูลได้เห็นถึงการทำงานของนักพฤกษศาสตร์ โดยสามารถศึกษาเบื้องต้นผ่านนิทรรศการครั้งนี้ได้ เรียนรู้ตามรอยพรรณไม้ซึ่งนิทรรศการฯ เริ่มเล่าเรื่องนับแต่ทางเดินชั้นแรกก่อนมาถึงชั้นสองในส่วนของนิทรรศการฯ ทั้งนี้ในตู้แสดงแรก ชวนรู้จักการเก็บพันธุ์ไม้แห้ง เราเก็บไว้เพื่ออะไร? ส่วนนี้จะเป็นจุดเริ่มต้นการศึกษาพันธุ์ไม้อย่างเป็นระบบ เป็นวิทยาศาสตร์ ฯลฯ

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

การเก็บพืชพันธุ์ไม้ก่อเกิดประโยชน์อย่างไรบ้าง มีความจำเป็นอย่างไร ทำไมจึงต้องเก็บ ในส่วนนี้ก็มีการจัดแสดง และเมื่อมีการเก็บ การศึกษาเยอะขึ้นก็มีการประมวลองค์ความรู้ เป็นหมวดหมู่ และนำมาใช้ประโยชน์มากขึ้น อย่าง ไม้สัก ไม้มะค่า ไม้ประดู่ ไม้พะยูง ไม้ตะเคียน ไม้ยาง แต่เดิมเราเรียนรู้จากภูมิปัญญาคนโบราณ

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

เมื่อเริ่มศึกษามากขึ้นก็รู้ว่า ไม่ได้มีแต่ไม้เหล่านี้เท่านี้ที่มีค่า ยังมีไม้ที่ใกล้เคียงกันในตระกูลเดียวกัน ที่เป็นญาติกันมีคุณสมบัติคล้าย ๆ กัน ก็สามารถใช้แทน ทดแทนกันได้การศึกษาสามารถขยายความจากภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นไปในเชิงวิทยาศาสตร์มากขึ้น พัฒนาการใช้ประโยชน์ได้ดียิ่งขึ้น ฯลฯ เป็นคำตอบทำไมจึงต้องจัดเก็บและศึกษาวิจัยพันธุ์ไม้ และจากการศึกษาจัดเก็บอย่างเป็นระบบยังส่งผลต่อถึง การอนุรักษ์ เป็นส่วนหนึ่งร่วมบอกเล่าชวนตามรอยพฤกษศาสตร์ไทย.

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์

พงษ์พรรณ บุญเลิศ

การเดินทางของเมล็ดไม้ป่าสำรวจความหลากหลายพรรณไม้เดลินิวส์