‘21 มีนาคม’ ของทุกปีถูกกำหนดให้เป็น ‘วันป่าไม้โลก’ ตามมติที่ประชุมสมัชชาสหประชาชาติเมื่อปี 2555 โดยมีเป้าหมายให้ทั่วโลกตระหนักถึงความสำคัญของป่าไม้ทุกประเภท รวมถึงต้นไม้ที่อยู่นอกเขตป่า ‘สถาบันสิ่งแวดล้อมไทย’ (TEI) ซึ่งทำงานด้านสิ่งแวดล้อมร่วมกับภาคีเครือข่ายทั้งในและต่างประเทศ จึงออกมาเน้นย้ำให้สังคมไทยเห็นถึงความจำเป็นในการปกป้องและฟื้นฟูป่าไม้ไทยอย่างเร่งด่วน

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

สถานการณ์ป่าไม้โลกและไทย

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

‘พวงผกา ขาวกระโทก’ นักวิจัย สถาบันสิ่งแวดล้อมไทย เปิดเผยว่า ปัจจุบัน พื้นที่ป่าทั่วโลกมีประมาณ 4.06 พันล้านเฮกตาร์ หรือราวๆ 253 พันล้านไร่ คิดเป็น 31% ของที่ดินโลก โดยห้าประเทศที่มีพื้นที่ป่ามากที่สุด ได้แก่ รัสเซีย บราซิล แคนาดา สหรัฐอเมริกา และจีน ซึ่งรวมกันแล้วคิดเป็นกว่าครึ่งของพื้นที่ป่าทั้งหมด (FAO, 2020) อย่างไรก็ตาม ทั่วโลกยังคงสูญเสียพื้นที่ป่าปีละประมาณ 625 ล้านไร่ โดยเฉพาะในอเมริกาใต้และแอฟริกา ซึ่งได้รับผลกระทบจากการเกษตรเชิงพาณิชย์ การตัดไม้ผิดกฎหมาย และไฟป่า

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

สำหรับประเทศไทย ข้อมูลล่าสุดในปี 2566 ระบุว่ามีพื้นที่ป่ารวมประมาณ 101.8 ล้านไร่ หรือคิดเป็น 31.47% ของพื้นที่ประเทศ ซึ่งถือว่าน้อยกว่าหลายประเทศในภูมิภาคเดียวกัน เช่น ลาว (58%) และเมียนมา (43%) นอกจากนี้ ในช่วงปี 2565-2566 พื้นที่ป่าของไทยลดลงถึง 317,819 ไร่ ซึ่งเป็นอัตราการลดลงที่สูงสุดในรอบ 10 ปี โดยเฉพาะพื้นที่ภาคเหนือ ซึ่งเป็นแหล่งต้นน้ำสำคัญ และกำลังเผชิญปัญหาการบุกรุกเพื่อทำการเกษตร การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน การตัดไม้ผิดกฎหมาย และไฟป่า

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

ปัจจัยขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงของป่าไทย

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

โครงการจัดทำกลยุทธ์ REDD+ ของไทย พบว่าปัจจัยที่ส่งผลต่อการสูญเสียป่าแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มหลัก ได้แก่

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์ปัจจัยทางตรง เช่น การบุกรุกแผ้วถางป่า การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานในเขตป่าไม้ และไฟป่าที่ขาดการควบคุมปัจจัยทางอ้อม เช่น การบังคับใช้กฎหมายที่ไม่มีประสิทธิภาพ การกำหนดแนวเขตป่าที่ไม่ชัดเจน นโยบายอนุรักษ์และเศรษฐกิจที่ขัดแย้งกัน รวมถึงราคาไม้ที่ดึงดูดให้เกิดการลักลอบตัดไม้

แนวทางอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าไม้ผ่านความร่วมมือ 4Ps

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

การอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าต้องอาศัยความร่วมมือจากภาครัฐ ประชาชน และเอกชน หรือที่เรียกว่า กลไก 4Ps (Public-People-Private Partnerships) ซึ่งกำลังได้รับความสนใจในระดับสากล โดยแนวทางที่สำคัญ ได้แก่

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์การทบทวนนโยบายด้านป่าไม้และแนวเขตป่าให้มีความชัดเจนการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการและการบังคับใช้กฎหมายการพัฒนากลไกคาร์บอนเครดิตภาคป่าไม้การส่งเสริมมาตรการ OECMs (Other Effective Area-based Conservation Measures) เพื่อเปิดโอกาสให้หน่วยงานต่างๆ ทั้งรัฐ ชุมชน และภาคเอกชน มีส่วนร่วมในการจัดการและฟื้นฟูป่าไม้

ตัวอย่างความสำเร็จของการฟื้นฟูป่าโดยชุมชน

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

งานวิจัยของสถาบันสิ่งแวดล้อมไทยชี้ให้เห็นว่า การบริหารจัดการป่าโดยชุมชนสามารถช่วยฟื้นฟูป่าให้กลับมาอุดมสมบูรณ์ได้ ตัวอย่างเช่น ‘ป่าโคกหีบ’ ในตำบลโคกกลาง อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์ ที่ชุมชนร่วมกันดูแลป่าอย่างจริงจัง ทำให้สามารถใช้ประโยชน์จากป่าในหลายมิติ ไม่ว่าจะเป็นแหล่งอาหาร แหล่งพืชสมุนไพร แหล่งเรียนรู้สำหรับเยาวชน และพื้นที่ประกอบพิธีกรรมทางวัฒนธรรม การมีส่วนร่วมของชุมชนจึงเป็นกุญแจสำคัญในการรักษาสมดุลธรรมชาติ และป้องกันการบุกรุกป่าในระยะยาว

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์

ทั้งนี้ ประเทศไทยและประชาคมโลกยังต้องเร่งสร้างความร่วมมือที่เป็นรูปธรรมยิ่งขึ้นในการบริหารจัดการป่าอย่างยั่งยืน เพื่อป้องกันการบุกรุกป่าและฟื้นฟูระบบนิเวศให้กลับมาสมบูรณ์ ซึ่งต้องอาศัยแนวทางที่ชัดเจน ทั้งในเชิงนโยบายและปฏิบัติ เพื่อให้ป่าไม้สามารถคงอยู่เป็นแหล่งทรัพยากรสำคัญของประเทศต่อไปในอนาคต

ไทยสูญเสียป่าสูงสุดในรอบปีนักวิจัยแนะเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูก่อนสายเกินแก้เดลินิวส์