ถึงแม้ประเทศไทยจะวางยุทธศาสตร์การเป็นครัวโลก ด้วยจุดแข็งที่เอื้อต่อการจัดการอาหาร แต่ก็ยังมีความท้าทายเกี่ยวกับการจัดการอาหารอยู่ โดยเฉพาะ เรื่องโภชนาการของเด็กไทย ที่มีทั้งเรื่องความไม่ทั่วถึง และพฤติกรรมการบริโภค ระบบคลังข้อมูลด้านการแพทย์และสุขภาพ (HDC) กระทรวงสาธารณสุข ตอกย้ำถึงความท้าทายดังกล่าวจากข้อมูลภาวะโภชนาการของกลุ่มวัยเรียน อายุ 6-14 ปี ยังไม่เป็นไปตามเป้าหมายที่กระทรวงสาธารณสุขกำหนดไว้ โดยพบว่า เด็กมีภาวะเตี้ย ร้อยละ 12.31 (เป้าหมายไม่เกินร้อยละ 7) ภาวะผอม ร้อยละ 6.02 (เป้าหมายไม่เกินร้อยละ 5) ภาวะเริ่มอ้วนและอ้วน ร้อยละ 14.5 (เป้าหมายไม่เกินร้อยละ 11.5) และภาวะสูงดีสมส่วนร้อยละ 50.49 (เกณฑ์กำหนดไว้ที่ร้อยละ 58)

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ภาวะโภชนาการของเด็กไทย ทั้งในเชิงปริมาณ และคุณภาพเพื่อการเติบโตและการเรียนรู้อย่างสมวัยจึงมีฟันเฟืองขับเคลื่อนอย่าง เด็กไทยแก้มใส ภายใต้มูลนิธิสร้างเสริมวิถีบริโภคอาหารเพื่อสุขภาพ แผนอาหารเพื่อสุขภาวะ ของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) มาร่วมส่งเสริมโภชนาการในโรงเรียนผ่านการจัดการอาหารโดยส่งเสริมการใช้ Thai School Lunch หรือ TSL เพื่อให้เกิดระบบอาหารในโรงเรียนตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ โดยมีความร่วมมือจากภาคีเครือข่ายภาครัฐ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ในการขับเคลื่อน-พัฒนาคุณภาพการจัดการอาหารและโภชนาการในสถานศึกษามาอย่างต่อเนื่อง

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

กระทรวงมหาดไทย ในฟากของหน่วยงานรัฐ ได้น้อมนำแนวพระราชดำริของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการสร้างความมั่นคงทางอาหารภายในโรงเรียน ภายใต้การสนับสนุนของท้องถิ่น

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

เรื่องนี้ พลวัฒน์ การุญภาสกร ผู้อำนวยกองส่งเสริมและพัฒนาการจัดการศึกษาท้องถิ่น กรมส่งการปกครองท้องถิ่น (สถ.) เปิดเผยว่า ทาง สถ. มุ่งส่งเสริมให้สถานศึกษาเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านอาหารปลอดภัยและโภชนาการสู่คุณภาพชีวิตที่ดี จากที่ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) มีการส่งเสริมงบประมาณอาหารกลางวันให้โรงเรียน 1 มื้อ ดังนั้นโรงเรียนจะต้องเป็นฐานองค์ความรู้ให้พ่อ แม่ ผู้ปกครองในอีก 2 มื้อที่เหลือของเด็กว่าต้องเสริมอะไรเข้าไป

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ด้าน ดร.พญ.สายพิณ โชติวิเชียร ผู้อำนวยการสำนักโภชนาการ กรมอนามัย ให้รายละเอียดถึงการขับเคลื่อนร่วมมือกับภาคีเครือข่ายกำกับติดตามในระดับพื้นที่จากหลายกิจกรรม เช่น ประกาศนโยบายจัดอาหารกลางวันตามมาตรฐานอาหารนักเรียนไทย, ให้คำแนะนำด้านโภชนาการ จัดสภาพแวดล้อมให้เอื้อต่อการมีพฤติกรรมการบริโภคที่เหมาะสม, จัดกิจกรรมออกกำลังกาย เป็นต้น

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

นอกจากนั้น ยังมีการติดตามประเมินผลการจัดการและแก้ไขปัญหาภาวะเตี้ย ผอม อ้วนในเด็ก ปฐมวันผ่าน model พลัง 3  สร้าง ระหว่างกรมอนามันและ สถ. โดยสร้างนโยบาย ระดับตำบล  สร้างเครือข่าย และสร้างความร่วมมือ การติดตามและแก้ไขปัญหาทุพโภชนาการ แนวทางการจัดการภาวะโภชนการ ข้อปฎิบัติการกินเพื่อสุขภาพที่ดี และธงโภชนาการ รวมทั้ง การขับเคลื่อน พรบ.ควบคุมการตลาดอาหารและเครื่องดื่มที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพเด็ก โรงเรียนส่งเสริมสุขภาพระดับมาตรฐานสากล และคู่มือการจัดการเด็กที่มีภาวะโภชนาการเกินในสภานศึกษาและสถานบริการสาธารณสุข

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ผู้อำนวยการสำนักโภชนาการยืนยันว่า การพัฒนาระบบคุณภาพการจัดการอาหารกลางวัน และโภชนาการในสถานศึกษาจะประสบสำเร็จได้นั้น นอจากโรงเรียนแล้ว ภาคีเครือข่าย หรือ หน่วยงาน ชุมชน ในพื้นที่ จะเป็นแรงหนุนสำคัญ

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ด้าน บังอร กล่ำสุวรรณ์ ผู้ช่วยผู้อำนวยการศูนย์อนามัยที่ 7 ขอนแก่น กล่าวถึงความร่วมมือถึงการจัดมาตรฐานการจัดการอาหารและโภชนาการในสถานศึกษา โดยต้องพยายามผลักดันให้โรงเรียนมีการจัดการอาหารและโภชนาการตามมาตรรฐานอย่างจริงจังและต่อเนื่อง ให้เด็กวัยเรียนได้รับประทานอาหารตามหลักโภชนาการ เหมาะสมตามวัย

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

“หน่วยงานต้นสังกัดมีระบบควบคุมกำกับ ติดตาม ประเมินผล อย่างเป็นรูปธรรม เกิดทีมพี่เลี้ยงช่วยเหลือสนับสนุนการดำเนินงานของโรงเรียน สร้างความรอบรู้ด้านอาหาร สุขาภิบาล เฝ้าระวังภาวะโภชนาการ ผลักดันให้เกิดการพัฒนางาน หากผู้บริหารโรงเรียนมีวิสัยทัศน์ผลักดันงานสุขภาพ เกิดแน่นอน  ต่อมาคือ ครู ต้องมีความเข้าใจถึงสิ่งที่จะนำไปขับเคลื่อน รวมถึงบุคลากรที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็น แม่ครัว นักการภารโรง ต้องร่วมพัฒนาไปด้วยกัน”

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ขณะที่ ดร.สพญ.สรัญญา สุจรติพงศ์ สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดลอธิบายถึงปัจจัยในการจัดการอาหารกลางวันให้สำเร็จนั้น มี 5 ข้อ คือ 

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

1 .พื้นที่มีข้อตกลงสาธารณะ นโยบายอาหารปลอดภัย-อาหารอินทรีย์อยู่แล้ว ทำให้เกิดความร่วมมือในการรวบรวมวัตถุดิบอินทรีย์มาที่โรงเรียนได้ มีการทำงานร่วมกับกับโรงเรียน เกษตรกร หน่วยงานสนับสุนน  2.หน่วยงานจัดการกลาง เชื่อมโยงโรงเรียนกับเกษตรกร เป็นตัวกลางเชื่อมโยงเข้าด้วยกัน 3.โรงเรียนสัมพันธ์กับเกษตรกร ผู้ปกครองในชุมชน เกิดเป็นรูปแบบเครือข่าย 4.ผู้ประกอบการ จัดอาหารอาหารกลางวันให้เด็ก จ้างเหมาเบ็ดเสร็จ ทำอาหรปรุงสำเร็จมาให้ เป็นรูปแบบผู้ประกอบการมีอำนาจเบ็ดเสร็จในการเลือกวัตถุดิบทั้งหมด และ 5.โรงเรียนหรือครูไปจ่ายตลาด พยายามเลือกร้านที่เกษตรกรนำมาจำหน่ายโดยตรง

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

การดำเนินโครงการพัฒนากลไกชุมชนและท้องถิ่นเพื่อขับเคลื่อนระบบอาหารและโภชนาการเพื่อคุณภาพเด็กวัยเรียน สร้างแหล่งอาหารชุมชนปลอดภัย ระบบการรับรองด้านเกษตรปลอดภัย การสร้างความรอบรู้ และพฤติกรรมการบริโภคทางด้านอาหารและโภชนาการ รวมถึงแนวทางปฏิบัติมาตรฐานระบบการจัดการอาหารและโภชนาการในสถานศึกษา นำร่องในโรงเรียนประถมศึกษาและขยายโอกาส ใน 11 จังหวัด ได้แก่ เชียงราย เชียงใหม่ น่าน บุรีรัมย์ สุรินทร์ ขอนแก่น ร้อยเอ็ด มหาสารคาม อุบลราชธานี นนทบุรี และสงขลา

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ปิยพงศ์ เชาว์ประเสริฐ ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านต้นรุง อ.พร้าว จ.เชียงใหม่  ยกตัวอย่างกรณีการจัดการอาหารในโรงเรียนโดยเด็กชนเผ่าร่วมกับเด็กพื้นราบ ที่ถึงแม้จะมีวัฒนธรรมความเป็นอยู่ที่แตกต่างกัน แต่สิ่งที่โรงเรียนให้ความสำคัญก็คือ คุณภาพชีวิต การสร้างโอกาสทางการศึกษา โภชนาการ สุขภาวะที่ดี ความรอบรู้ด้านอาหารที่ดี ตามการขับเคลื่อนกระบวนการ 4p innovation ได้แก่

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

Position Innovation เน้นทักษะชีวิต
Paradigm การสร้างกระบวนทัศน์ในการเรียรรู้
Product แผนและกิจกรรมการจัดการเรียนรู้ที่เกี่ยวข้องด้วยกล้วยและสมุนไพร
Process กระบวนการจัดการเรียนรู้แบบ Experiential based learning

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

“การจัดการอาหารกลางวันเรามุ่งสร้างความเจ้าใจกับคณะครูก่อนเพื่อขับเคลื่อนทิศทางดียวกัน หลังจากนั้นกำหนดนโยนบาย รูปแบบการขับเคลื่อน  มั่งให้นักเรียนเกิดการรเรียนรู้ เชิงรุก ข้อจำกัดเด็กชนเผ่าที่มุ่งวิชาการยาก เพราะเด็กถูกเลี้ยงตามธรรมชาติ ทั้งใช้ชีวิต อาหารการกิน เราเน้นจึงทักษะชีวิตที่ตอบโจทย์ได้ เด็กได้ลงมือปฏิบัติเอง ตั้งแต่วางแผน เริ่มดำเนินการ การแก้ปัญหา กระบวนการกลุ่ม กิจกรรมอาหารรปลอดภัย เกษตรพอเพียง งดจำหน่ายหรือนำเข้าขนมกรุบกรอบ น้ำอัดลม เครื่องดื่มน้ำตาลสูง หลังจากได้ลงมือทำ ส่งผลต่อสุขภาพ เด็กผอมลดลงภาวะอ้วน ผอม เตี้ย ลดลง” ปิยพงศ์บอก

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ที่โรงเรียนเทศบาลบ้านหนองแวง อ.เมือง จ.ขอนแก่น เด็กนักเรียนส่วนใหญ่มาจากชุมชนริมทางรถไฟ พ่อแม่ ผู้ปกครองหาเช้ากินค่ำ ทำให้เด็กๆ ไม่ได้รับประทานอาหารที่ดีมากนัก โรงเรียนจึงต้องเข้ามาแก้ไขในเรื่องนี้ โดย  พจมาน ชาภักดี ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองแวง บอกว่า การจัดการอาหารเป็นสิ่งสำคัญ

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

“เรามุ่งเน้นใส่ใจสุขภาพ ถ้าเด็กได้กินอิ่มนอนหลับจะได้เรียนดี โดยมีโครงการอาหารเช้าให้เด็กรวมทั้งทั้งผู้ปกครองด้วย เด็ก 1 คน จะได้รับประทานอาหารเช้าก่อนเข้าเรียน ไม่ได้กินจากที่บ้านก็มากินที่นี่ มีงบประมาณสนับสนุนจากเทศบาลนครขอนแก่น และมีการเฉลี่ยกับอาหารกลางวัน มีการโหวตเมนูให้เด็กได้เลือกว่า เขาอยากกินอะไร เด็กได้แสดงความคิดเห็น กล้าคิด เราต้องเชื่อมั่นในตัวเด็ก ไปตลาดซื้อวัตถุดิบเอง ให้เรียนรู้นอกห้องเรียน”

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ขณะที่ โรงเรียนบ้านดอนผอุง อ.วารินชำราบ จ.อุบลราชานี ใช้พื้นที่ของโรงเรียนสร้างแหล่งอาหารอินทรีย์ของตัวเอง กฤสพัฒฐ์ พิมพ์เพ็ง ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านดอนผอุง เล่าว่า ด้วยความเป็นโรงเรียนขนาดเล็กมีเด็กนักเรียนจำนวน 37 คน งบประมาณค่าอาหารกลางวัน 760 บาทต่อวัน จ้างแม่ครัว 300 บาทเหลือค่าวัตถุดิบทำอาหารเพียง 400 บาทต่อวัน จึงหาทางแก้ปัญหาด้วยการนำเอาแนวพระราชดำริของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในการเกษตรภายในโรงเรียน มุ่งเน้นทักษะชีวิต จัดสรรที่ 14 ไร่ ทำนาข้าวอินทรีย์ ปลูกผัก เลี้ยงปลาในนาข้าว ตั้งกลุ่มเกษตรอินทรีย์และศูนย์เรียนรู้ให้ผู้ปกครองนำไปทำต่อที่บ้าน  มีธนาคารข้าวเพื่อความมั่นคงทางอาหารของโรงเรียน และชุมชน มีเครือข่ายเกษตรกร เอาผักมาขายที่โรงเรียน

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

“เด็ก ป.2 -ป.6 จะต้องทำอาหารเป็น มาช่วยกันเตรียมอาหารกลางวัน และช่วงเย็นก็ต้องเตรียมสำหรับวันถัดไป มีการจัดตั้งกองทุนเอาหารเช้า เพื่อเด็กด้อยโอกาส เพราะเด็กบางคนไม่ได้ทานอาหารเช้า เราก็มีเงินสนับสนุนจากผู้ปกครองคนละ 20 บาทเพื่อให้โรงเรียนเป็นผู้จัดทำอาหารให้” ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านดอนผอุง อธิบาย

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

ประเทศไทยให้ความสำคัญกับโครงการอาหารกลางวันในโรงเรียนมาตั้งแต่ ปี พ.ศ.2535 แต่ 30 ปีที่ผ่านมา ประเด็นโภชนาการของเด็กไทยยังคงเป็นความท้าทายอยู่เสมอ ไม่ว่าจะเป็น การบริโภคอาหารที่ไม่เหมาะสม ไม่ได้มาตรฐานโภชนาการจนส่งผลให้เกิดโรคติดต่อไม่เรื้อรัง หรือ NCDs  รวมถึงทุพโภชนาการในบางกลุ่ม

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์

การสร้างระบบอาหารและโภชนการให้กับเด็กเพื่อให้เติบโตเป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาประเทศต่อไปหลังจากนี้ จึงถือเป็นเรื่องสำคัญ และน่าจับตาอย่างยิ่ง

แก้ปัญหาโภชนาการเด็กนักเรียนไทยด้วยระบบเครือข่ายอาหารคุณภาพเดลินิวส์